Santa Croce: waar Venetië lust reguleerde als handel

Santa Croce ziet er tegenwoordig niet meer zo bijzonder uit. Toeristen haasten zich erdoorheen op weg naar het busstation, slepend met koffers over oneffen stenen, zich niet bewust van wat er ooit onder hun voeten pulseerde. Maar in de 16e eeuw was Santa Croce niet zomaar een rustig hoekje van Venetië. Het was de plek waar de Republiek deed waar Venetië altijd al goed in was: van ondeugd een volkomen legale, zwaar belastbare business maken.

In tegenstelling tot de hoge courtisanes van San Polo of de provocerende borsten op de Ponte delle Tette, behoorden de vrouwen die in Santa Croce werkten tot de geïndustrialiseerde seksindustrie van Venetië: gelicentieerd, gecontroleerd, geïnspecteerd en gecontroleerd door de staat. Ze waren geen dichters of politieke actoren. Ze waren arbeiders – en de staat behandelde hen ook als zodanig.

Aan het begin van de 16e eeuw, toen de rijkdom van Venetië explodeerde door de handel met het Oosten, bloeide ook de prostitutie op. Maar te veel seks, die niet onder controle werd gehouden, bracht zijn eigen risico's met zich mee: geslachtsziekten, publieke schandalen, buitenechtelijke kinderen bij adellijke families en, het allerbelangrijkst voor Venetië, verlies aan belastinginkomsten. Daarom organiseerde de overheid prostitutie in streng gereguleerde wijken – en Santa Croce werd een van de grootste.

De Republiek gaf formele vergunningen uit, kende vaste prijzen toe en introduceerde zelfs roulerende gezondheidscontroles uitgevoerd door bemiddelaars voor de gezondheid (de inspecteurs van de volksgezondheid). Prostituees moesten zich registreren, zich aan medische keuringen onderwerpen en zich aan strikte uiterlijke regels houden. Geen dure zijde, geen parels, geen weelderige kapsels – deze luxe was voorbehouden aan de elitecourtisanes. In plaats daarvan mochten ze eenvoudige stoffen, bescheiden sieraden en genoeg kleur dragen om aantrekkelijk te blijven, maar nooit bedreigend voor de hogere klasse.

Het systeem werkte als een gilde. Bordeelhouders betaalden belasting. Prostituees betaalden contributie. De Venetiaanse bureaucratie bestuurde het geheel als een kleine beroepsfederatie, met spreadsheets in plaats van preken.

Maar zelfs binnen dit mechanische systeem vond de menselijke natuur manieren om de orde te compliceren. Rijke edelen 'adopteerden' vaak bepaalde vrouwen uit Santa Croce en maakten hen tot onofficiële maîtresses. Kerkelijke ambtenaren bezochten hen in stilte, onder dekking van de nacht. Buitenlandse kooplieden – met name Duitse, Vlaamse en Ottomaanse handelaren – waren frequente klanten en lieten zowel gouden munten als diplomatieke problemen achter.

Een bekend schandaal uit 1542 betrof Pietro Morosini, een lagere edelman, die twee buitenechtelijke kinderen verwekte bij een geregistreerde prostituee uit Santa Croce. Toen de affaire aan het licht kwam, probeerde de machtige familie van zijn vrouw hem zijn titels af te nemen. De zaak sleepte zich jarenlang voort tijdens het Concilie van Tien, wat een inkijkje gaf in hoe nauw prostitutie en politiek in Venetië met elkaar verweven waren.

Nog cynischer was het feit dat veel van deze prostituees ooit als slaven naar Venetië waren gesmokkeld, met name vanuit Kreta, Cyprus en de Balkan – gebieden die onder controle stonden van het Venetiaanse Rijk. Voor hen waren de bordelen van Santa Croce geen bevrijding, maar een vorm van economisch overleven binnen een wreed systeem dat zich voordeed als 'regulering'.

Tegenwoordig geeft Santa Croce niets van deze verhalen prijs. Geen standbeelden, geen markeringen. De stenen straten zijn stil, zoals al eeuwenlang. Maar elke keer dat een toeristenappartement zijn luiken opent of een ober spritz naar een terras brengt, betreden ze ruimtes die ooit gevuld waren met gefluisterde onderhandelingen, gekreun achter dunne gordijnen en zorgvuldige boekhoudkundige grootboeken die elke transactie documenteerden.

Want in Venetië was lust geen zonde.
Het was een staatszaak.